Цалкам аддавацца спектаклю, бачыць у акцёрах вялікую і моцную каманду, умець зацікавіць, а не прымусіць, — пра гэта расказвае мастацкі кіраўнік і галоўны рэжысёр Купалаўскага тэатра Мікола ПІНІГІН. У яго творчым багажы 75 пастановак — драм, камедый, трагедый і нават дзве оперы. Спрабаваў сябе Мікола Мікалаевіч і ў акцёрскім амплуа, аднак пераканаўся, што не ягонае. Рэжысёрская адукацыя прыводзіць да самакрытыкі, не дае задаволіцца ўласнай ігрой. Аднак добры кіраўнік павінен ведаць творчы працэс знутры.
35 ГАДОЎ ён гэтым займаецца. Вучыўся на тэлевізійнага рэжысёра і пачынаў ім у літаратурна-драматычнай рэдакцыі тэлебачання, дзе раней здымаліся фільмы-спектаклі. Але маладому супрацоўніку прыйшлося рабіць перадачу «Пісьменнік і пяцігодка» са справаздачамі творцаў.
— Нягледзячы на тэлевізійны вопыт, вабіла сцэна, таму з удзячнасцю прыняў прапанову Барыса Луцэнкі, які запрасіў артыстам у Рускі тэатр. Там і пачалася мая спроба самастойных пастановак, потым вышэйшыя рэжысёрскія курсы ў Маскве і запрашэнне ў Купалаўскі, — гартае ў памяці біяграфію Мікола Пінігін.
Вылучыць свой лепшы спектакль? Не, гэта немагчыма. У кожны з іх укладзены сілы і душа, і бадай кожны звязаны з патрабаваннямі часу — сёння ён можа быць зверхактуальным і найлепшым, праз колькі год — непрыдатным. Для пацвярджэння дастаткова параўнаць дакамп’ютарную і сучасную эпохі — гэта як неба і зямля. Добрая ж прымаўка на гэты конт — дарагая лыжка да абеду. Вечная хіба што толькі класіка, разважае рэжысёр:
— Напрыклад, п’еса «Тутэйшыя», пастаўленая ў 1990 годзе. На ЦК вісеў чырвоны сцяг Савецкага Саюза, потым — Беларусі. Людзі цікавіліся, што пра змену ўлады і прыстасаванства думаў Купала, такім шырокай публіцы ён быў невядомы. Да стагоддзя нашага тэатра, якое сёлета адзначаем, вырашыў ставіць «Тутэйшых», але крыху па-іншаму. Помніцца, Ніл Гілевіч абдымаў мяне: «Хлопчык, ты сам не ведаеш, што зрабіў!» У шэрагу вечных — «Паўлінка», зробленая купалаўцамі ў эвакуацыі ў Томску ў 1944 годзе. Мяняюцца артысты, аднак версія адна і тая ж. І збірае аншлагі, бо ў творы беларуская душа.
Сучасная літаратура таксама ў рэпертуары Купалаўскага. «Радзіва. Прудок» па Горвату альбо «Ураджай» Пражко. Што адна, што другая — пра цяперашнія рэаліі. Напрыклад, ва «Ураджаі» студэнты-першакурснікі прыехалі ў калгас збіраць яблыкі, але як рабіць гэта, не ведаюць і бясконца гугляць. Урэшце, зламалі дрэва, бо не маглі да яго дацягнуцца. Акрамя гаджэтаў, гэтыя маладыя камп’ютарныя асобы зусім не ведаюць жыцця.
— Думаеце, народ ахвотней ідзе на камедыю, бо стаміўся ад сур’ёзнасці? Не зусім. Зараз паставілі трагедыю «Кароль Лір». І для тых, хто любіць тэатр, ведае літаратуру, гэта важна, бо нас і так бясконца забаўляюць на ўсіх каналах, у інтэрнэце, — разглядае афішу Пінігін.
Што яшчэ паказвае Купалаўскі? «Ноч на Каляды», «Местачковае кабарэ» пра кабарэ на заходнебеларускіх землях да Другой сусветнай вайны, «Рэвізор», «Пінская шляхта», «Шляхціч Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях», «Школа падаткаплацельшчыкаў», дзе галоўны герой адкрыў школу па пазбяганні ад падаткаў. Перастаўлена ўся беларускамоўная класіка, у тым ліку «Сымон-музыка» Я. Коласа, «Людзі на балоце» І. Мележа, «Вечар» А. Дударава, «Ідылія» бацькі беларускага тэатра В. Дуніна-Марцінкевіча. Нават «Рэвізор» М. Гогаля займеў нацыянальны каларыт дзякуючы адметнай трасянцы, якую ўжываюць чыноўнікі.
— Як ацэньваеце айчыннае тэатральнае жыццё, купалаўскую трупу?
— За ўсіх не скажу, але пасля рэканструкцыі мы абсалютна еўрапейскі тэатр, маем цудоўную святлогукавую тэхніку. Ад самага стварэння — 1920 года — у нас наймацнейшыя ў краіне артысты. І асаблівая атмасфера, якая цалкам адпавядае ментальнасці беларусаў. Ва ўсе часы калясім па гастролях, цяпер гэты працэс паскорыўся дзякуючы новаму дырэктару Паўлу Латушку, у якога праз дыпламатычную місію захаваліся многія сувязі і кантакты.
ГЛЯДАЧ спяшаецца да сцэнічных падмосткаў, каб перажыць радасці і праблемы герояў. Зала запаўняецца практычна на 98 працэнтаў, гэты паказчык сведчыць не толькі пра таленавітасць артыстаў і зацікаўленасць публікі, але і пра фінансы, якія зарабляе Купалаўскі. Тым не менш квіткі акупляюць толькі палову яго выдаткаў, усе астатнія патрэбы бярэ на сябе дзяржава.
— У Пецярбурзе на зорак квіток каштуе да 300 долараў. Такога дазволіць сабе не можам, бо наша аўдыторыя ў тым ліку студэнты і людзі сталага ўзросту, — разважае Мікола Пінігін.
Невыпадкова ён прыводзіць у прыклад паўночную расійскую сталіцу, бо 12 гадоў там жыў і працаваў. Пра гэты час адгукаецца прыязна, там пачарпнуў багата вопыту і — самае галоўнае — ментальна адчуў сябе беларусам. Мастацкі кіраўнік Кірыл Лаўроў запрасіў папрацаваць у адзін з найлепшых расійскіх тэатраў. Там цэхі, вытворчасць, сапраўдны завод па выпуску спектакляў, дзе ўсё наладжана, як швейцарскі гадзіннік. Але атмасфера куды халаднейшая, чым у Беларусі.
Засумаваўшы па роднай краіне, Мікола Пінігін на Ушаччыне набыў сабе невялікі дом і ездзіў туды рыбачыць. Пяць азёр у адной вёсцы — сапраўдны рай. У прыгожым, але чужым Пецярбурзе ён адчуў моцную еднасць з нашым народам і праз 12 гадоў, калі яго паклікалі мастацкім кіраўніком у Купалаўскі, нават не раздумваў.
Апрача рэпетыцый і творчага пошуку з калегамі, Мікола Пінігін 20 гадоў выкладаў студэнтам азы тэатральнага майстэрства ў акадэміі мастацтваў, быў прафесарам кафедры, рыхтаваў рэжысёраў. Як ацэньвае сваіх пераемнікаў? На жаль, кажа, мала чытаюць, а кнігі развіваюць фантазію, густ і даюць разуменне пра добрую і дрэнную літаратуру. Тым не менш пераважная большасць маладых людзей працаваць у тэатр ідуць па закліканні.
Мікола Пінігін таксама выбраў прафесію па ўнутраных перакананнях, пераняў справу бацькоў, якія сталі першымі рэжысёрамі беларускага тэлебачання. Узяў ад іх і любоў да зямлі, якая не здраджвае:
— Мы ж, рэжысёры, балбочам увесь час. Не памыляўся акадэмік Паўлаў: асоба паўнавартасна развіваецца, калі ў творчым працэсе задзейнічаны галава і рукі. Ружу вырасціць, зладзіць альтанку — усё гэта бачна навідавоку і зараджае энергіяй, якая дапамагае ў паўсядзённасці, у тым ліку і на рэпетыцыях. Рэжысёр — цяжкая і дзіўная прафесія, дзе адначасова трэба быць мяккім, пяшчотным і жорсткім. Ён вядзе людзей і напачатку не ведае куды, але цалкам упэўнены ў кожным кроку. Гэта ж творчы пошук, і калі ў ім пануе любоў — усё ўдасца.
ТЭАТР народжаны, каб зацікавіць і здзівіць, навучыць высокаму, прыгожаму, вечнаму, раскрыць гісторыю краіны. Са сцэны гэта зрабіць куды прасцей, чым з падручнікаў. Напрыклад, мала хто падрабязна знаёмы з паэмай «Пан Тадэвуш» паводле Адама Міцкевіча. Аднак з першых ухвальных слоў «О Літва, айчызна мая» і паляк, і беларус разумеюць, што калісьці ў іх была адзіная дзяржава, далей гаворыцца пра Вілейку, Вільню, Навагрудак, Мінск, якія ў яе ўваходзілі.
Кожная беларуская класічная пастаноўка мае пад сабой звяз традыцый, нораваў і памкненняў. Тая ж «Пінская шляхта», дзе зняважна лупцуюць прывілеяванае саслоўе. Знявага не ў тым, што б’юць, а што робяць гэта, не падаслаўшы дыван. Альбо шляхецкая гісторыя «Паўлінкі», дзе для яе заможных па тых мерках бацькоў важна не так багацце, як рызыка і фанабэрыя жаніха Адольфа Быкоўскага. І так ва ўсім — тэатр не толькі забава, ён дае адчуванне сапраўднай гісторыі. Захаваць яе, адчуць, перадаць — у тым і прадвызначэнне купалаўцаў.
basikirskaya@sb.by
